ആരോഗ്യ മേഖല

കേരള സംസ്ഥാന രൂപീകരണത്തിനു ശേഷം അര നൂറ്റാണ്ടു പിന്നിടുമ്പോൾ ആരോഗ്യ മേഖല ഒട്ടനവധി ഗുരുതരമായ പ്രതിസന്ധികളേയും, വെല്ലുവിളികളേയും നേരിട്ടുകൊണ്ടിരിക്കയാണ്‌.

നാം നേരിട്ടുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന പ്രശ്‌നങ്ങളെ പ്രധാനമായും 5 ആയി തരം തിരിക്കാം.

1. പരിസ്ഥിതി ജന്യ രോഗങ്ങൾ (പകർച്ചവ്യാധികളുടെ പുനരാവിർഭാവവും, പുത്തൻ സാംക്രമിക രോഗങ്ങളുടെ കടന്നുവരവും)

2. ജീവിതശൈലീ രോഗങ്ങളുടെ വർധന

3. ആരോഗ്യമേഖലയുടെ സ്വകാര്യവൽക്കരണം

4. സർക്കാർ ആശുപത്രികളുടെ പിന്നോക്കാവസ്ഥ

5. സ്വകാര്യ - സ്വാശ്രയ മെഡിക്കൽ കോളേജുകളുടെ കടന്നുവരവ്‌.

നമ്മുടെ ജീവിത ശൈലിയിൽ പ്രത്യക്ഷമായും പരോക്ഷമായും വന്ന മാറ്റങ്ങളുടെ ഫലമായാണ്‌, മേൽ സൂചിപ്പിച്ച മേഖലകളിൽ പുതുതായി ഉണ്ടായിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന പ്രശ്‌നങ്ങളെന്ന്‌ ആദ്യമേതന്നെ സൂചിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ട്‌.

മലമ്പനി, മഞ്ഞപ്പിത്തം, ടൈഫോയ്‌ഡ്‌ തുടങ്ങി ഏതാണ്ട്‌ പൂർണ്ണമായും നിർമ്മാർജ്ജനം ചെയ്‌തു കഴിഞ്ഞിരുന്നു എന്നു കരുതിയ പല രോഗങ്ങളും കേരളത്തിൽ അവിടവിടെ വീണ്ടും റിപ്പോർട്ട്‌ ചെയ്യപ്പെടുന്നു. ക്ഷയരോഗം പൂർണ്ണമായി നിയന്ത്രിക്കാൻ നമുക്കായിട്ടില്ല. ജപ്പാൻ ജ്വരം, എലിപ്പനി, ഡെൻഗിപ്പനി, ഈ അടുത്ത കാലത്തായി റിപ്പോർട്ട്‌ ചെയ്‌ത ചിക്കൻ ഗുനിയ തുടങ്ങി മുൻകാലങ്ങളിൽ നമുക്ക്‌ അപരിചിതമായിരുന്ന സാംക്രമിക രോഗങ്ങൾ ചില പ്രത്യേക പ്രദേശങ്ങളിൽ കഴിഞ്ഞ ഏതാനും വർഷങ്ങളായി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു തുടങ്ങിയിരിക്കുന്നു.

നമ്മുടെ മാറിയ ജീവിതശൈലിയുടെ ഭാഗമായുണ്ടായ സാമൂഹ്യ ശുചിത്വത്തിന്റെ അഭാവമാണ്‌ പ്രധാനമായും സാംക്രമിക രോഗങ്ങളുടെ പുനരാവിർഭാവത്തിന്‌ വഴിതെളിച്ചിട്ടുള്ളത്‌.

ജനസംഖ്യാ വർദ്ധനവിനും, നഗരവത്‌കരണത്തിനും അനുസൃതമായി പരിസര - ശുചിത്വ - മാലിന്യ നിർമ്മാർജ്ജന സംവിധാനങ്ങൾ ഒരുക്കുന്നതിനും, ശുദ്ധജല വിതരണം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിലും നാം വേണ്ടത്ര ശ്രദ്ധിച്ചിട്ടില്ല. ഖരമാലിന്യം ശാസ്‌ത്രീയമായി സംസ്‌ക്കരിക്കാൻ ഫലപ്രദമായ സംവിധാനങ്ങളില്ലാത്തതും, സാമൂഹ്യ ശുചിത്വത്തിൽ കാട്ടുന്ന (വ്യക്തി ശുചിത്വത്തിൽ അതീവ താൽപര്യമുള്ളവരെങ്കിലും) അലംഭാവവും പകർച്ചവ്യാധികളുടെ കടന്നുവരവിനുള്ള മുഖ്യകാരണങ്ങളായി കാണാം.

ഹൃദ്രോഗം, രക്താതിമർദ്ദം, പ്രമേഹം തുടങ്ങിയ സമ്പന്നരുടേതെന്നും ജീവിതരീതിയുടേതെന്നും (Life style Diseases) വിശേഷിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന രോഗങ്ങളും കേരളത്തിൽ വർദ്ധിച്ചുവരികയാണ്‌. ഇത്തരം രോഗങ്ങൾ ഇന്ത്യൻശരാശരിയേക്കാൾ കൂടുതലായാണ്‌ കേരളത്തിൽ കണ്ടുവരുന്നത്‌ (പട്ടിക 3) ഇവയിൽ പല രോഗങ്ങളും പ്രായമായവരിൽ കാണപ്പെടുന്നവയാണ്‌. വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന ആയുർദൈർഘ്യം ജനങ്ങളുടെ ഉയർന്ന ആരോഗ്യബോധം, രോഗനിർണ്ണയ ചികിത്സാ സൗകര്യങ്ങളുടെ ലഭ്യത തുടങ്ങിയ കാരണങ്ങളാൽ ഇത്തരം രോഗങ്ങളുടെ വർധനവിനെ നമ്മുടെ വിജയങ്ങളുടെ പരാജയമായും (The failure of our success) വിശേഷിപ്പിക്കാവുന്നതാണ്‌. എന്നാൽ ഇവയിൽ പല രോഗങ്ങളും കേരളീയരുടെ മാറി വരുന്ന ആഹാരരീതിയിലും മറ്റും പിന്തുടർന്നു വരുന്ന തെറ്റായ ജീവിതക്രമത്തിന്റെ ഫലമായുണ്ടാവുന്നവയാണെന്ന വസ്‌തുത വിസ്‌മരിച്ചുകൂടാ. മാത്രമല്ല, 2010-ാമാണ്ടോടെ കേരള സമൂഹത്തിൽ ഇരുപതു ശതമാനത്തോളം അറുപതുവയസ്സിനു മുകളിലുള്ളവരായിരിക്കും. ചെലവേറിയ ചികിത്സായാവശ്യമായ ഇത്തരം രോഗങ്ങളുടെ വൻവർധന വലിയൊരു പൊതുജനാരോഗ്യ സാമ്പത്തിക ബാധ്യതയായി വളർന്നുവരാനിടയുണ്ട്‌.

കേരളത്തിൽ വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന വാഹന അപകടങ്ങളും ആത്മഹത്യകളും നാം നേരിടേണ്ടി വരുന്ന മറ്റുചില ആരോഗ്യ പ്രശ്‌നങ്ങളാണ്‌. വർഷം തോറും 3000ത്തോളം പേരാണ്‌ വാഹനാപകടങ്ങളിൽ പെട്ട്‌ കേരളത്തിൽ മരണമടയുന്നത്‌. ഇതിന്റെ 5 ഇരട്ടിയോളം പേർക്ക്‌ ഗുരുതരമായ അംഗവൈകല്യങ്ങളും സംഭവിക്കുന്നുണ്ട്‌. ഇന്ത്യൻ ശരാശരിയേക്കാൾ മൂന്നിരട്ടിയാണ്‌ കേരളത്തിലെ ആത്മഹത്യാ നിരക്ക്‌. അതായത്‌ ഒരു ലക്ഷം പേരിൽ ഏതാണ്ട്‌ 25 പേരിലേറെ കേരളത്തിൽ വർഷം തോറും ആത്മഹത്യ ചെയ്യുന്നുണ്ട്‌. സാമൂഹ്യ സാമ്പത്തിക ഘടകങ്ങളാണ്‌ ഉയർന്നുവരുന്ന ആത്മഹത്യകളുടെ പ്രധാന കാരണങ്ങളെങ്കിലും കേരളീയരുടെ ദുർബലമായ മാനസിക ആരോഗ്യവും ഇതിന്‌ കാരണമായ ഘടകങ്ങളിലൊന്നാണ്‌.

അധികം വൈകാതെ തന്നെ എയിഡ്‌സ്‌ രോഗം കേരളത്തിൽ വലിയൊരു പൊതുജനാരോഗ്യ പ്രശ്‌നമായി വളരാനുള്ള സാധ്യതയും തള്ളിക്കളയാനാവാത്തതാണ്‌. എയ്‌ഡ്‌സ്‌ രോഗികളോട്‌ തൊട്ടുകൂടായ്‌മയും, ഭ്രഷ്‌ടും കാട്ടുന്ന സമൂഹത്തിൽ രോഗികൾ ചികിത്സ സ്വീകരിക്കുവാൻ വിമുഖരാവുമെന്നുള്ളതിനാൽ രോഗം നിശബ്‌ദമായി വ്യാപിക്കാനുള്ള സാധ്യതയേറെയാണ്‌.

കേരളീയരുടെ ആരോഗ്യ നില മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിൽ ഗണ്യമായ പങ്കുവഹിച്ച സർക്കാർ ആശുപത്രികളുടെ ഇന്നത്തെ സ്ഥിതി ഏറെ പരിതാപകരമാണ്‌. പൊതുജനാരോഗ്യ സംവിധാനത്തിന്റെ തകർച്ചയും, ശോച്യാവസ്ഥയും ജനങ്ങൾക്ക്‌ ഇവയിലുള്ള വിശ്വാസം നഷ്‌ടപ്പെടാനുള്ള കാരണമായിട്ടുണ്ട്‌. രാഷ്‌ട്രീയ ഇച്ഛാശക്തിയില്ലായ്‌മ, ഉദ്യോഗസ്ഥരുടെ കാര്യക്ഷമതയില്ലായ്‌മ, ആസൂത്രണത്തിന്റെ വൈകല്യം സർവ്വോപരി സമുചിതമായ ഒരു ആരോഗ്യനയത്തിന്റെ അഭാവം തുടങ്ങിയ നിരവധി കാരണങ്ങൾ സർക്കാർ ആശുപത്രികളുടെ ഇന്നത്തെ ദു:സ്ഥിതിക്കുള്ള പ്രധാന കാരണങ്ങളായി ചൂണ്ടിക്കാട്ടാം.

ആരോഗ്യരംഗത്ത്‌ യാതൊരു നിയന്ത്രണവുമില്ലാതെ സ്വകാര്യ ആശുപത്രികൾ തഴച്ചു വളരുകയാണ്‌. മൊത്തം ആശുപത്രി കിടക്കകളുടേയും ഡോക്‌ടർമാരുടേയും 60% ഇപ്പോൾ സ്വകാര്യ മേഖലയിലാണ്‌. നഗരങ്ങളെ കേന്ദ്രീകരിച്ച്‌ പ്രവർത്തിക്കുന്ന വൻകിട സ്വകാര്യ ആശുപത്രികൾ അമിത വൈദ്യവൽക്കരണത്തിലൂടെ ഒരു പുത്തൻ സൂപ്പർ സ്‌പെഷ്യാലിറ്റി സംസ്‌ക്കാരത്തിന്‌ ജന്മം നൽകിയിരിക്കുകയാണ്‌. പണമുള്ളവന്‌ മാത്രം ചികിത്സ എന്നത്‌ യാഥാർത്ഥ്യമാവുന്നു.

പരിഷത്ത്‌ 1987, 1996, 2004 എന്നീ വർഷങ്ങളിൽ നടത്തിയ പഠനങ്ങളിൽ നിന്നും സമൂഹത്തിലെ താഴെ തട്ടിലുള്ള ആളുകൾ സർക്കാർ ആശുപത്രികളെ ആശ്രയിക്കുന്നത്‌ പൊതുവിൽ കുറവാണെങ്കിൽ പോലും ക്രമാനുഗത വർദ്ധവനുള്ളതായി കാണാം. (പട്ടിക 4)

അതേപോലെതന്നെ സാധാരണക്കാർക്ക്‌ ഗുരുതരമായ അസുഖങ്ങൾ വന്നാൽ ആശ്രയം ഇന്നും സർക്കാർ ആശുപത്രികൾ തന്നെയാണെന്നും 2004ലെ കേരളപഠനത്തിൽ നിന്നും കാണാൻ കഴിയുന്നു. (പട്ടിക 5)

സർക്കാർ ആശുപത്രികളിലെത്തുന്ന രോഗികൾക്ക്‌ പലപ്പോഴും പുറത്തുനിന്നും മരുന്ന്‌ വാങ്ങുന്നതിനും, ടെസ്റ്റുകൾ നടത്തുന്നതിന്നും, ഫീസിനത്തിലും (നിയമസാധുതയില്ലെങ്കിലും) എല്ലാമായി വലിയ തുക ചിലവിടേണ്ടിവരുന്നുണ്ട്‌. സ്വകാര്യ ആശുപത്രികളുടെ മേധാവിത്തവും, സർക്കാർ ആശുപത്രികളുടെ ഇത്തരം ആന്തരിക സ്വകാര്യവത്‌ക്കരണവും കൂടി ചികിത്സാ ചെലവ്‌ കുത്തനെ ഉയർത്തിയിക്കുകയാണ്‌.

കേരള ശാസ്‌ത്രസാഹിത്യ പരിഷത്ത്‌ 1987, 1996, 2004 കാലത്ത്‌ നടത്തിയ പഠനങ്ങൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത്‌ കേരളത്തിൽ 87-96 വരെയുള്ള 10 വർഷം കൊണ്ട്‌ മാത്രം ആരോഗ്യ ചെലവ്‌ 5 ഇരട്ടി വർദ്ധിച്ചിരിക്കുന്നു എന്നാണ്‌ (പട്ടിക 6). അതേയവസരത്തിൽ ഈ കാലയളവിൽ പൊതുചെലവിൽ 137% മാത്രമാണ്‌ വർദ്ധനവുണ്ടായിട്ടുള്ളത്‌. 96 ലെ ചികിത്സാ ചെലവ്‌ 2004 ആകുമ്പോഴേക്ക്‌ ഏകദേശം 3 ഇരട്ടിയോളം വീണ്ടും വർദ്ധിച്ചിട്ടുണ്ട്‌.

ദുർബല ജനവിഭാഗങ്ങളുടെ മേലാണ്‌ വർധിച്ചുവരുന്ന ആരോഗ്യ ചെലവ്‌ കൂടുതൽ സാമ്പത്തിക ബാധ്യത അടിച്ചേൽപ്പിക്കുന്നത്‌. പരിഷത്ത്‌ പഠനമനുസരിച്ച്‌ ഏറ്റവും ദരിദ്രരായ സാമ്പത്തിക വിഭാഗങ്ങളുടെ മൊത്തം കുടുംബ ബഡ്‌ജറ്റിന്റെ 35% രോഗചികിത്സയ്‌ക്കായി ചെലവിടേണ്ടിവരുന്നു. ഇത്‌ 1987-ൽ 7.18% മാത്രമായിരുന്നു. സ്വാഭാവികമായും, സമൂഹത്തിലെ ദുർബല ജനവിഭാഗങ്ങൾക്ക്‌ ചികിത്സ അപ്രാപ്യമാവുകയോ വമ്പിച്ച സാമ്പത്തിക ബാധ്യതയാവുകയോ ചെയ്‌തിരിക്കുന്നു. അതിവിശ്‌ഷ്‌ടചികിത്സ സമൂഹത്തിലെ സമ്പന്നർക്കുമാത്രം ലഭ്യമാക്കുകയും ദരിദ്രർക്ക്‌ ആതുരസേവനം നിഷേധിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഒരു ``അമേരിക്കൻ മാതൃക കേരളത്തിൽ വളർന്നുവരികയാണ്‌. ചെലവുകുറഞ്ഞതും സാമൂഹ്യനീതിയിൽ അധിഷ്‌ഠിതവുമായ ആരോഗ്യരംഗത്തെ കേരളമാതൃകയുടെ സ്ഥാനത്ത്‌ ചെലവേറിയതും പണക്കാർക്കുമാത്രം ലഭ്യവുമായ അമേരിക്കൻ മാതൃക കടന്നുവരുന്നത്‌ ഒട്ടും ആശാസ്യമല്ല.

നമ്മുടെ സംസ്ഥാനത്ത്‌ നടപ്പാക്കിയ ജനകീയാസൂത്രണ പ്രസ്ഥാനം മറ്റു മേഖലകളോടൊപ്പം ആരോഗ്യരംഗത്തും വലിയ മാറ്റത്തിന്റെ സാധ്യത തുറന്നുതന്നിരിക്കുന്നു. പ്രാഥമീകാരോഗ്യ കേന്ദ്രം മുതൽ ജില്ലാ ആശുപത്രികൾ വരെ തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങൾക്ക്‌ കൈമാറിയതോടെ ജനപങ്കാളിത്തത്തോടെ ഈ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ കാര്യക്ഷമത വർദ്ധിപ്പിക്കാനുള്ള ശ്രമങ്ങൾ ആരംഭിച്ചു. പ്രാദേശിക ആരോഗ്യപ്രശ്‌നങ്ങൾക്കനുസൃതമായി താഴെത്തട്ടിൽ നിന്നുതന്നെ മുൻഗണനാക്രമം നിശ്ചയിച്ച്‌ ആരോഗ്യാസൂത്രണം നടത്താനും പൊതുജന സഹകണത്തോടെ വിഭവ സമാഹരണം നടത്തി സാമ്പത്തിക പ്രതിസന്ധി മുറിച്ചു കടക്കാനും പുതിയ സാഹചര്യം പാശ്ചാത്തലമൊരുക്കി. തദ്ദേശസ്വയംഭരണസ്ഥാപനങ്ങൾക്ക്‌ നൽകിയ പ്ലാൻ വിഹിതത്തിന്റെ മുപ്പതുശതമാനം ആരോഗ്യം, വിദ്യാഭ്യാസം, തുടങ്ങിയ സേവനപ്രവർത്തനങ്ങൾക്കുള്ള പ്രോജക്‌ടുകൾ തയ്യാറാക്കാനായി നീക്കിവച്ചിരുന്നു. ഈ അനുകൂല സാഹചര്യം പ്രയോജനപ്പെടുത്തി ഡോക്‌ടർമാരുടേയും മറ്റാരോഗ്യപ്രവർത്തകരുടേയും പൊതുജനങ്ങളുടേയും സഹകരണത്തോടെ പല തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളും പ്രാദേശിക ആരോഗ്യസ്ഥാപനങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനുള്ള മാതൃകാപരമായ പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടത്തിയിട്ടുണ്ട്‌. ഇതിന്റെ ഫലമായി സർക്കാർ ആശുപത്രികളിൽ ചികിത്സക്കായി എത്തുന്നവരുടെ ശതമാനം 28ൽ (1996)നിന്നും 32(2004) ആയി വർദ്ധിച്ചിട്ടുണ്ട്‌. (പട്ടിക 4)

തദ്ദേശ സ്വയം ഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളുടേയും ആരോഗ്യ വകുപ്പിന്റേയും ഏകോപനത്തിലൂടെ സർക്കാർ ആശുപത്രി സംവിധാനങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തി ഗുണഫലങ്ങളുണ്ടാക്കാൻ കഴിയുമെന്ന്‌ ഈ അനുഭവങ്ങൾ തെളിയിക്കുന്നു. പകർച്ച വ്യാധികളുടെ വ്യാപനവും, ജീവിതശൈലീ രോഗങ്ങളും കാലേകൂട്ടി കണ്ടെത്താനുള്ള കർമ്മ പരിപാടികൾ ആവിഷ്‌ക്കരിച്ച്‌ ഫലവത്തായ പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടത്തേണ്ടതുണ്ട്‌.

ഇതോടൊപ്പം മെഡിക്കൽ കോളേജുകളുടെ നിലവാരം വർദ്ധിപ്പിച്ച്‌ അതിവിശിഷ്‌ട ചികിത്സാ കേന്ദ്രങ്ങളാക്കി ഇവയെ മാറ്റണം. വൃദ്ധജന പരിപാലനം, സാന്ത്വന ചികിത്സ തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങളിൽ പുതിയ കോഴ്‌സുകൾ ആരംഭിക്കണം.

ലക്ഷക്കണക്കിനു രൂപ നൽകി സ്വാശ്രയ കോളേജുകളിൽ പഠിച്ചു പുറത്തു വരുന്ന ഡോക്‌ടർമാർ വൈദ്യശാസ്‌ത്ര മൂല്യങ്ങൾ പിന്തുടരുമെന്ന്‌ കരുതാൻ നിവൃത്തിയില്ല. മറ്റു ഡോക്‌ടർമാർക്കൊപ്പം ഇത്തരക്കാരും ഗ്രാമീണ മേഖലയിൽ നിർബന്ധിത സേവനം നടത്തുമെന്നും, ഇത്തരം മെഡിക്കൽ കോളേജുകൾ. ആവശ്യകതയും സാമൂഹ്യ പ്രത്യാഘാതങ്ങളും പരിഗണിക്കാതെ അനുവദിക്കില്ല എന്നും സർക്കാർ തലത്തിൽ തീരുമാനമെടുക്കേണ്ടതുണ്ട്‌.

സർക്കാർ ആശുപത്രികളോടൊപ്പം ചെറുകിട-ഇടത്തരം സ്വകാര്യ ആശുപത്രികളും ഇന്ന്‌ തകർച്ചയെ നേരിട്ടുവരികയാണ്‌. ചെറുകിട സ്വകാര്യ ആശുപത്രികളേയും സർക്കാർ ആശുപത്രികളേയും കോർത്തിണക്കിക്കൊണ്ടുള്ള ഒരു ``കുടുംബ ഡോക്‌ടർ സംവിധാനം ഗ്രാമപ്രദേശങ്ങളിൽ ഏർപ്പെടുത്തുന്ന കാര്യം പരിശോധിച്ചുനോക്കാവുന്നതാണ്‌. അതോടൊപ്പം വൻകിട സ്വകാര്യ ആശുപത്രികളെ കർശനമായ സാമൂഹ്യ നിയന്ത്രണത്തിനു വിധേയമാക്കേണ്ടതുമാണ്‌.

കേരളം നേരിടുന്ന ആരോഗ്യ പ്രതിസന്ധി പരിഹരിക്കാൻ സമുചിതമായ ഒരു ആരോഗ്യനയം ആവിഷ്‌ക്കരിച്ചു നടപ്പാക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. ജനകീയമായ ഒരു ആരോഗ്യ നയത്തിന്റെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം പൊതുജനാരോഗ്യത്തിന്റെ ദൗർബല്യങ്ങൾ പരിഹരിച്ച്‌ അവയിൽ ജനങ്ങൾക്കുണ്ടായിരുന്ന വിശ്വാസം പുന:സ്ഥാപിക്കലായിരിക്കണം. വർധിച്ചുവരുന്ന പകർച്ചവ്യാധികൾ നിയന്ത്രിക്കലാണ്‌ അടിയന്തിരമായി ഏറ്റെടുക്കേണ്ട മറ്റൊരു കടമ. സാമൂഹ്യശുചിത്വ സംവിധാനങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തിയും രോഗ-മോണിറ്ററിംഗ്‌ സംവിധാനങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തിയും പകർച്ചവ്യാധി വ്യാപനം തടയാവുന്നതാണ്‌. ``ജീവിതരീതി രോഗങ്ങൾ തടയുകയും മുൻകൂട്ടി കണ്ടുപിടിച്ച്‌ ചികിത്സിക്കുകയും വേണം. ഇതിനായി ആരോഗ്യമേഖലയിൽ ബഹുജനപങ്കാളിത്തം ഉറപ്പുവരുത്തുകയും പ്രാഥമീക ദ്വിതീയ ചികിത്സാ സൗകര്യങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തുകയും വേണം. ലോകാരോഗ്യസംഘടന ചൂണ്ടിക്കാട്ടിയിട്ടുള്ളതുപോലെ ആരോഗ്യരംഗത്ത്‌ ധനപരവും ഭരണപരവുമായി അധികാര വികേന്ദ്രീകരണം നടപ്പിലാക്കി കൊണ്ടുമാത്രമേ ഈ ലക്ഷ്യം സാക്ഷാത്‌ക്കരിക്കാൻ കഴിയൂ.

ആരോഗ്യ വകുപ്പും തദ്ദേശ സ്വയംഭരണ സ്ഥാപനങ്ങളും, ജനകീയപ്രസ്ഥാനങ്ങളും, ആരോഗ്യപ്രവർത്തകരും ലക്ഷ്യബോധത്തോടെയും പ്രതിബദ്ധതയോടെയും ഒത്തുചേർന്നാൽ കേരളം നേരിടുന്ന ആരോഗ്യ പ്രതിസന്ധികൾ പരിഹരിച്ചുകൊണ്ട്‌ വികേന്ദ്രീകൃതവും ജനപങ്കാളിത്തത്തോടുകൂടിയതുമായ (Decentralised and Participatory) ഒരു പുതിയ കേരള ആരോഗ്യ മാതൃക സൃഷ്‌ടിക്കാൻ കഴിയും.